हरभरा हे एक प्रमुख कडधान्य पीक असून, योग्य कीड नियंत्रणाने उत्पादन वाढवणे शक्य आहे. रासायनिक कीटकनाशकांपेक्षा जैविक व एकात्मिक उपायांचा वापर हा शाश्वत शेतीसाठी अधिक उपयुक्त ठरतो. चला, हरभरा पिकासाठी उपयोगी कीटकनाशक व नियंत्रण पद्धतींचा सखोल आढावा घेऊ.
हरभऱ्यावरील प्रमुख कीड व त्यांचे नियंत्रण
१. घाटे अळी नियंत्रणासाठी उपाय
घाटे अळी हरभऱ्याच्या पानांवर व शेंगांवर आक्रमण करते. तिचे नियंत्रण करण्यासाठी खालील उपाय करा:
- निंबोळी अर्क फवारणी:
१० लिटर पाण्यात ५ किलो निंबोळी रात्रभर भिजवून तयार केलेला अर्क ९० लिटर पाण्यात मिसळा व फवारणी करा. यामुळे घाटे अळींचे वासनिर्मूलन होते. - एचएनपीव्ही (Helicoverpa Nuclear Polyhydrosis Virus):
२५० आळ्यांपासून तयार केलेले द्रावण १ एकरासाठी फवारावे. हे फक्त घाटे अळीला मारते व मित्र किडींना हानी पोहोचवत नाही.
२. पतंग व अळ्या नियंत्रणासाठी जैविक उपाय
- पक्ष्यांसाठी मचान तयार करा:
शेतामध्ये उंच काठी व आडवी काठी बसवून बगळे, कोळसा, चिमण्या यांना प्रोत्साहन द्या. हे पक्षी अळ्या गोळा करून खातात. - सुपारी फवारणी:
जैविक पद्धतीने तयार केलेली सुपारी फवारणी अळ्यांना मारण्यासाठी उपयुक्त आहे.
एकात्मिक कीड नियंत्रणाचे महत्त्व
१. मित्र कीटकांचे संवर्धन
कीटकनाशकांचा अतिवापर टाळा. मित्र कीटक जसे की लेडीबर्ड बीटल्स व पॅरासिटिक वॉस्प यांच्या संवर्धनासाठी जैविक उपायांचा अवलंब करा.
२. कीड नियंत्रणासाठी वेळेचे नियोजन
- पिकाच्या प्रारंभिक अवस्थेत निंबोळी अर्क फवारणी करावी.
- आवश्यकतेनुसार जैविक कीटकनाशके नियमितपणे वापरा.
जैविक कीटकनाशके कशी तयार कराल?
१. निंबोळी अर्क तयार करण्याची पद्धत
१. निंबोळी ५ किलो बारीक करून १० लिटर पाण्यात भिजवा.
२. दुसऱ्या दिवशी कापडातून अर्क गाळून घ्या.
३. हा अर्क ९० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करा.
२. जैविक विषाणू द्रावण तयार करणे
१. २५० अळ्यांचे गोळा करून त्यांचे द्रावण तयार करा.
२. हे द्रावण १ एकर क्षेत्रासाठी वापरा.
रासायनिक कीटकनाशकांच्या मर्यादा
१. अतिरेकी वापराचे तोटे
रासायनिक कीटकनाशकांचा जास्त वापर केल्याने किडींमध्ये प्रतिकारशक्ती निर्माण होते.
- काही काळानंतर कीटकनाशकांचे प्रभाव कमी होतो.
- शेतातील मित्र किडींची हानी होते.
शेतकऱ्यांसाठी टिप्स
- निंबोळी अर्कासोबत जैविक विषाणूचा वापर करा.
- मित्र किडींचे संवर्धन करण्यासाठी रासायनिक कीटकनाशके कमी वापरा.
- शेतात पक्ष्यांसाठी जागा निर्माण करा.
हरभऱ्याचे उत्पादन वाढवण्यासाठी शाश्वत उपाय
हरभरा उत्पादन सुधारण्यासाठी जैविक व एकात्मिक कीड नियंत्रण हा सर्वोत्तम उपाय आहे. यामुळे उत्पादन जास्त मिळून पर्यावरणाचे रक्षण होईल.