हरभरा पेरणी केल्यानंतर शेतकऱ्यांना अनेक समस्या येतात. पेरणीनंतर रोपांची कमी उगवण, कतरण आणि मुळसड या प्रमुख समस्यांमुळे उत्पादनात घट येऊ शकते. यावर योग्य उपाययोजना केल्यास पिकाची उगवण सुधारून चांगले उत्पादन मिळू शकते.
कमी उगवण होण्याची कारणे आणि उपाय
कमी उगवण होण्याचे अनेक कारणे असू शकतात. पेरणीच्या वेळी बियाणे कमी जास्त खोलीवर पेरल्यामुळे उगवण योग्य प्रमाणात होत नाही. विशेषतः कोरडवाहू क्षेत्रात पेरणी करताना बियाणे सहसा उथळ पडते आणि वरच्या थरातील कमी ओलीमुळे बियाणे उगवण्यास अडचण होते.
उपाय
- पेरणीची खोली योग्य ठेवणे: पेरणी करताना बियाणे 6 ते 8 सेंटीमीटर खोलीवर पेरावे, जेणेकरून योग्य ओलीत मिळेल.
- स्प्रिंकलर वापरणे: पेरणीच्या वेळी पाण्याची सोय असल्यास स्प्रिंकलर वापरून शेत योग्य ओलीत करून घ्यावे.
- वापसा येण्याची प्रतीक्षा: पेरणी करताना जमीन वापसा झाल्याशिवाय बियाणे पेरू नये.
कतरण समस्येचे कारणे आणि उपाय
कतरण म्हणजे रोपांची किडींनी झालेली तोडफोड. हरभरा उगवण अवस्थेत असताना भुईकिडा, उडद्या, किंवा काळी मेहस यांसारख्या किडींचा प्रादुर्भाव होतो. यामुळे रोपे कतरण होतात आणि उत्पादनात मोठी हानी होते.
उपाय
- कीटकनाशकांचा वापर: पेरणीपूर्वी प्रति एकर 4 ते 5 किलो क्लोरोफायरीफॉस दाणेदार स्वरूपात वापरावे.
- फवारणी: उगवण झाल्यानंतर 2 ते 3 दिवसांत किंवा रोपावस्थेत असताना कीटकनाशकाची फवारणी करावी.
- जमिनीतील कीटक नियंत्रित करणे: पेरणीपूर्वी ओलीत केल्यास जमिनीत मातीच्या ढेकळांखाली असलेले किडे मारले जातात.
मुळसडची कारणे आणि उपाय
मुळसड ही आणखी एक मोठी समस्या आहे. पेरणीनंतर 17 ते 22 दिवसांनी रोपे सुकणे आणि मुळांवर पांढरी बुरशी येणे ही मुळसडची लक्षणे आहेत.
उपाय
- बियाण्यावर बीजप्रक्रिया करणे: पेरणीपूर्वी बियाण्यावर ट्रायकोडर्मा किंवा रासायनिक बुरशीनाशकाची प्रक्रिया करावी.
- योग्य नांगरणी: पेरणीपूर्वी जमिनीची योग्य मशागत करावी आणि खोल नांगरणी केल्यास मुळसड होण्याची शक्यता कमी होते.
- वापसा आणि ओलीत व्यवस्थापन: पेरणीपूर्वी योग्य वापसा करूनच हरभऱ्याची पेरणी करावी, जेणेकरून बियाण्यांचे अंकुरण सुरळीत होईल.
नियोजन आणि व्यवस्थापनाचे महत्त्व
हरभरा पिकाच्या उत्पादनात वाढ करण्यासाठी पेरणीपूर्वी नियोजन आणि योग्य जमीन व्यवस्थापन करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. बियाण्यांची बीजप्रक्रिया, जमिनीचे वापसा आणि ओलीत यांच्यावर लक्ष केंद्रित केल्यास हरभऱ्याचे उत्पादन वाढविणे शक्य आहे.
