मका हे एक महत्त्वाचे पिक असून, त्याची लागवड विविध हंगामांमध्ये केली जाते. भारतात मका हे खरीप, रबी, आणि उन्हाळी हंगामामध्ये घेतले जाते. परंतु, रबी हंगामातील मका लागवड ही खरीप हंगामापेक्षा अधिक फायदेशीर ठरते. या लेखात आम्ही रबी हंगामातील मका लागवड तंत्र, जमिनीची निवड, पेरणीचे तंत्र, आणि सुधारित जातींची माहिती देणार आहोत.

जमिनीची निवड

मक्याची लागवड करण्यासाठी उत्तम निचरा असलेली मध्यम ते भारी जमीन सर्वोत्तम ठरते. सेंद्रिय पदार्थाने समृद्ध जमीन, ज्यामध्ये ओलावा टिकून राहील, अशा जमिनीत मका चांगले पिकते. पेरणीपूर्वी १५-२० सें.मी. खोल नांगरणी करावी आणि दोन-तीन पाटा दिल्यास जमीन भुसभुशीत होते. त्यानंतर, प्रति हेक्टर १०-१२ टन शेणखत मिसळावे. जर हिरवळीचे खत मिसळले असेल, तर शेणखताची गरज भासत नाही.

पेरणीचे तंत्र

रबी हंगामात मका पेरणी १५ ऑक्टोबर ते १५ नोव्हेंबर या कालावधीत करावी. पेरणी सरी वरंबा पद्धतीने किंवा टोकण पद्धतीने करता येते. उशिराने पक्व होणाऱ्या जातींची पेरणी ७५ x २० सें.मी. अंतरावर करावी, तर लवकर पक्व होणाऱ्या जातींची पेरणी ६० x २० सें.मी. अंतरावर करावी. हेक्टरी १५-२० किलो बियाणे लागतात.

मका पिकाच्या सुधारित जाती

मका लागवडीसाठी अनेक सुधारित जाती उपलब्ध आहेत. या जातींमध्ये उच्च उत्पादन क्षमता आणि रोग प्रतिकारकता असते.

• राजश्री: ही एक संकरित जाती असून हेक्टरी १००-११० क्विंटल उत्पादन मिळते.
• मांजरी, पंचगंगा, करवीर: या जातींमधून ४०-५० क्विंटल धान मिळते.
• आफ्रिकन टॉल: ही जाती चाऱ्यासाठी उपयुक्त असून, हेक्टरी ६०-७० टन हिरवा चारा मिळतो.

खत व्यवस्थापन

मक्याच्या उत्पादनासाठी योग्य खत व्यवस्थापन अत्यंत महत्त्वाचे आहे. पेरणीच्या वेळी प्रति हेक्टर ४० किलो नत्र, ६० किलो स्फुरद, आणि ४० किलो पालाश द्यावे. पेरणीनंतर ३० दिवसांनी ४० किलो नत्र आणि नंतर ४५ दिवसांनी पुन्हा ४० किलो नत्र द्यावे. जमिनीच्या ओलाव्याची योग्य काळजी घेणेही आवश्यक आहे.

पाणी व्यवस्थापन

मका पिकाला १०-१२ दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे. पेरणीनंतर पहिल्या २०-४० दिवसांमध्ये आणि फुलोऱ्याच्या अवस्थेत पाणी देणे महत्त्वाचे असते. दाणे भरण्याच्या वेळी पाण्याची कमतरता होऊ नये याची देखील काळजी घ्यावी.

रोग नियंत्रण

मका पिकावर विविध बुरशीजन्य रोग होण्याची शक्यता असते. यासाठी पेरणीपूर्वी थायर बुरशीनाशक प्रति किलो बियाण्यासाठी २-२.५ ग्रॅम वापरावे. याशिवाय, अॅझोटोबॅक्टर जीवाणु संवर्धक २५ ग्रॅम किंवा १०० मिली प्रति किलो बियाण्यावर वापरावे.

कापणी आणि उत्पादन

मका पिकाची कापणी १००-११० दिवसांत केली जाते. योग्य लागवड आणि व्यवस्थापनाने हेक्टरी ५०-५५ क्विंटल धान उत्पादन मिळू शकते. चाराचाही उत्तम उत्पादन मिळू शकतो.

उत्पादन वाढविण्यासाठी योग्य जातींची निवड आणि आधुनिक तंत्रांचा अवलंब अत्यावश्यक आहे. मका पिकाचे व्यवस्थापन चांगले झाल्यास उत्तम आर्थिक उत्पन्न मिळते.